درماتوفیتوز ؛ علایم، دلایل و راههای درمان آن
در صورتی که عامل بوجود آورنده ریزش مو سبب تخریب فولیکول مو شود، ریزش مو برگشتپذیر نخواهد بود که به آن آکوپس اسکار دار (همراه با جای زخم) یاCicatricial alopecia گفته میشود. از جمله شایعترین و مهمترین علل این نوع ریزش مو عفونتها و شایعترین عامل عفونتها قارچها هستند.
درماتوفیتوز چیست؟
گروهی از قارچهای ایجادکننده عفونت، فقط بافت مرده را مورد تهاجم قرار میدهند (یعنی لایۀ کرانیتی ناخن و مو). به این قارچها درماتوفیت گفته میشود و به این نوع عفونتهای سطحی پوست، ناخن و یا مو کچلی و یا درماتوفیتوز گفته میشود. برای آشنایی بیشتر راجع به این بیماری این مطلب را دنبال کنید.
درماتوفیتوز(Dermatophytosis) ، قارچ پوستی و یا کچلی، یک نوع بیماری رایج پوستی در سگ، گربه و انسان است که توسط قارچهایی به نام درماتوفیت (Dermatophyte) به وجود میآید و یکی از نشانههای آن ریزش مو به صورت تکهای یا سکهای میباشد.
درماتوفیتها یکی از شایعترین منابع عفونتهای قارچی در انسان هستند. سالانه میلیونها نفر در دنیا به درماتوفیتوز مبتلا میشوند. بیش از 40 گونه درماتوفیت وجود دارد اما فقط 19 نوع آن برای انسان بیماریزا شناخته شده و 13 نوع آن شایعتر است.
قارچ درماتوفیت به کراتین علاقه بسیاری دارد. کراتین یک پروتئین میباشد که به وسیله سلولهای پوست تولید میگردد و در لایه خارجی پوست به وجود میآید. مو و ناخن نیز از کراتین تشکیل میگردند، به همین علت قارچهای درماتوفیتی قادر هستند پوست، مو و پنجههای حیوان و یا حتی انسان را آلوده نمایند.
اجزای قارچی در درماتوفیتها دائما از طریق پوستهریزی، ریزش مو و یا خز حیوانات و انسانهای آلوده به داخل محیط ریخته میشوند. اسپورهای قارچی درماتوفیتها بسیار مقاوم بوده و برای سالها در محیط زنده باقی میمانند. این قارچهای آلودهکننده بهطور شایعی از طریق اماکن عمومی مثل استخرهای شنا، و ورزشگاهها منتقل میشوند.
علایم درماتوفیتوز
علائم این بیماری ، چهار الی چهارده روز پس از تماس پوست با قارچهایی که باعث درماتوفیتوز میشوند، بروز میکند. در ابتدا درماتوفیتوز معمولا به شکل لکههای قرمز و یا صورتی رنگ ظاهر میشود که ممکن است صاف و یا کمی برآمده باشند. با گذشت زمان، اندازه این لکهها بزرگتر میشود، همچنین بیشتر اوقات مرکز لکه ، کم کم شروع به پاک شدن میکند و لکه به صورت حلقهای قرمز رنگ با لبههای برآمده باقی میماند.
درماتوفیتها موجب سست شدن موها میگردند، به طوری که به راحتی موها ریزش پیدا میکنند و این ریزش موجب ایجاد حالت کچلی (اغلب گرد یا سکهای مانند) در آن نواحی میگردد. از علائم دیگر این قارچها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پوسته پوسته یا تیره شدن پوست
- جوشهای کوچک
- اگر پنجهها یا ناخنها به قارچهای درماتوفیتی مبتلا گردند، میتوانند موجب بدشکل شدن ناخن یا ترشح مایع لزجی از پنجهها گردند.
درماتوفیتوز پوست سر (tinea capitis) پوست سر و ساقه مو را تحت تاثیر قرار می دهد. این نوع درماتوفیتوز، میتواند به صورت لکه خارشدار، پوسته پوسته و ملتهب بروز کند و موجب ریزش مو در آن ناحیه شود. این لکهها همچنین رفته رفته می توانند بزرگتر شوند. در حالت کلی توجه داشته باشید که درماتوفیتوز همیشه به صورت لکه ظاهر نمیشود ، به خصوص اگر درماتوفیتوز پوست سر یا ریش داشته باشید. در این موارد ، درماتوفیتوز می تواند شبیه به شوره سر حاد باشد. لازم به ذکر است که احتمال ابتلا به درماتوفیتوز پوست سر در کودکان بیشتر از بزرگسالان می باشد.
انواع درماتوفیتوز کدامند؟
درماتوفیتوز می تواند تقریبا در هر قسمتی از بدن مانند دست، پا، پوست سر، بالا تنه و کشاله ران رخ دهد. چندین نوع از درماتوفیتوز در انسان وجود دارد، برخی از رایجترین انواع این بیماری عبارتند از:
- درماتوفیتوز پوست بدن (tinea corporis)
- درماتوفیتوز پوست سر (tinea capitis)
- درماتوفیتوز پا (tinea pedis که همچنین با نام “پای ورزشکار” شناخته می شود)
- درماتوفیتوز کشاله ران (خارش ژوکtinea cruris)
- درماتوفیتوز در ناحیه ریش (Tinea barbae)
- درماتوفیتوز کف دست (Tinea manuum)
- درماتوفیتوز در ناخنهای دست و پا (Tinea unguium یا اونیکومیکوز)
- تاثیر قارچ درماتوفیت بر ساقه مو
شکل بیماریزایی قارچهای درماتوفیت بستگی به حالت تهاجم آنها به ساقهی مو دارد.
- عفونت اکتوتریکس: در کشور ما این شکل عفونت شایعترین دلیل ریزش مو در کودکان و شایعترین شکل کچلی قارچی است. حدود ۸۸ درصد کودکانی که دچار کچلی قارچی میشوند، به عفونت اکتوتریکس مبتلا هستند. در این حالت، قارچها بخش خارجی ساقهی مو را میپوشانند.
- عفونت اندوتریکس: در این حالت بخش داخلی ساقه مو مورد تهاجم قارچ قرار میگیرد و حدود ۹ درصد از کچلیهای قارچی را شامل میشود.
- عفونت فاووس: این حالت موجب تخریب ساقه یا شفت مو به شکل لانه زنبوری می شود.
روشهای تشخیص بیماری درماتوفیتوز
تشخیص دقیق و قطعی بیماری بوسیله آزمایشگاه صورت میگیرد. در مورد ضایعات پوست، نمونهبرداری از پوستهها و شورههای پوستی بوسیله تراشیدن از حاشیه یا مرکز ضایعات انجام گرفته و آزمایش میکروسکوپی و کشت از این نمونهها بهعمل میآید. در مورد ضایعات ناخن از قسمتهای آسیبدیده و یا نواحی زیر ناخن نمونههای مناسب برای آزمایش و کشت جمعآوری میشود و در مورد ضایعات مو تعدادی از موها از ریشه کنده شده و در آزمایشگاه ساقه و ریشه مو مورد آزمایش میکروسکوپی و کشت قرار میگیرند.
راههای درمان درماتوفیتوز
درمان شامل استفاده از داروهای ضد قارچ و تحت نظر پزشک میباشد. یکی دو هفته بعد از مصرف داروهای خوراکی علائم بالینی بسیار کاهش یافته و یا ضایعه به ظاهر بهبود مییابد. اما چنانچه مصرف دارو قبل از توصیه پزشک کرده قطع شود ضایعه و بیماری عود میکند، لذا بسیار مهم است که درمان کافی انجام شود. مدت درمان ضایعات قارچی بدن حدود 6 – 4 هفته، سر حدود 2 ماه و ناخن 6-3 ماه میباشد که ممکن است برحسب نوع دارو، روزانه یا هفتگی یا حتی یک هفته در ماه توسط پزشک تجویز شود. داروهایی مانند گریزئوفولوین، تربینافین، ایتراکونازول یا فلوکونازول در درمان این بیماری میتواند کمک کننده باشد. شامپوهای درمانی نیز باید دو بار در هفته و به مدت ۴ تا ۸ هفته مورد استفاده قرار بگیرند. برخی از این شامپوها عبارتاند از: کتوکنازول، پیریتیون روی و سلنیوم سولفید
به غیر از درمان های دارویی، رعایت نکات زیر جهت دستیابی به نتایج صد درصد، بخصوص در مواقعی که درمان های دسته جمعی (در مدارس، یا سربازخانه ها) صورت میگیرد، ضروری است:
- کوتاه کردن موی سر در آغاز، وسط و ختم مرحله درمان در تمام افراد مذکر، و بانوان کمتر از 12 سال؛
- استفاده از داروهای ضد قارچ موضعی مانند الکل 5 درصد یا تنتورید
- پوشاندن سر با کلاه یا روسری جهت ممانعت از پخش قارچ در محیط اطراف بیماران در ضمن درمان؛
- جوشاندن البسه و ملحفه جهت ممانعت از برگشت بیماری؛
- درمان توأم بیمار و همسر وی در مواردی که قارچ کشاله ران در متأهلین باشد؛
- خشک نگاهداشتن موضع و پرهیز از رطوبت مداوم در موارد قارچهای لای انگشتان پا، زیر بغل، کشاله ران و گردن. به بیماران توصیه می شود که ضمن استحمام مداوم و روزانه، بعد از حمام بلافاصله با پارچه یا حوله تمیزی تمام پوست و موی بدن خصوصاً چین ها را خشک کنند؛
- در صورت تشخیص بیماریهای زمینهای مانند کم خونی و بیماری قند و غیره با همکاری متخصص مربوطه علاوه بر درمان ضد قارچ، بیماری زمینهای را درمان، یا حداقل کنترل کنند.
در صورتی که عامل کچلی درمان نشود میتواند منجر به ایجاد جای زخم دائمی گردد که در این صورت یکی از راههای اصلی درمان استفاده از روشهای ترمیم مو مثل کاشت مو یا پروتز مو است. پروتز مو سازهای است که برای جایگزینی موهای از دست رفته به کار میرود. این محصول که از موی طبیعی انسان ساخته میشود، با جنسها و رنگهای بسیار متنوعی در بازار وجود دارد و شما میتوانید بسته به سلیقه، بافت و رنگ موی خود، پروتز مو خود را انتخاب کنید. نصب پروتز مو بسیار آسان است و هزینه خرید آن به نسبت سایر راههای ترمیم مو مقرون بهصرفه است.